Trên lộ trình tiến đến quả vị Vô thượng Đẳng giác, muốn đạt được trí tuệ siêu tuyệt, chúng ta phải trải qua quá trình tu tập giới, định, tuệ. Giới luật hay mô hình căn bản đầu tiên mà Đức Phật đề ra cho những người đệ tử phải tuân thủ, dù là tại gia hay xuất gia. Sống trong giới luật chính là sống trong vòng đai an toàn của Đức Phật xây dựng cho chúng ta.
Đức Phật dạy muốn được an lạc, giải thoát trên thế gian đầy cạm bẫy hiểm nguy, chúng ta phải tu giới. Ngài nói rõ rằng mọi người khổ, không được giải thoát, vì có nhiều sai lầm. Họ không biết, không có trí tuệ, nên làm sai, dẫn đến quả khổ. Đức Phật đưa ra một số quy tắc giúp chúng ta ngăn ngừa sai lầm, gọi là giới. Ngài khuyên chúng ta tu tập, phải tôn trọng giới luật như giữ gìn tròng con mắt.
Giới luật mà Đức Phật chế ra có từng cấp bậc khác nhau. Tuy nhiên, lần đầu lập giáo khai tông ở Lộc Uyển chỉ có ba pháp quy y. Thật vậy, khi Đức Phật đến Lộc Uyển thuyết pháp Tứ Đế cho năm anh em Kiều Trần Như, mới hình thành mô hình Tam Bảo. Đức Phật là Phật Bảo, pháp Tứ Đế là Pháp Bảo và năm anh em Kiều Trần Như nguyện sống theo lời Phật dạy là Tăng Bảo.
Ngày nay, hàng Phật tử tại gia dù thuộc Bắc tông hay Nam tông khởi đầu đến với đạo Phật đều phải quy y Tam Bảo. Quy y Phật, chúng ta tôn trọng Đức Phật làm Thầy, một vị Thầy sáng suốt nhất. Quy y Pháp là chúng ta tin, hiểu và chấp hành giáo pháp của ngài. Quy y Tăng, chúng ta tôn trọng tập thể xuất gia hòa hợp đang thực hiện mục tiêu hướng đến quả vị Phật.
Đức Phật đã Niết bàn, nên Phật Bảo được tượng trưng bằng hình vẽ, hay tượng cốt. Pháp Bảo là những lời Phật dạy còn lưu lại trong tam tạng kinh điển. Và Tăng Bảo là đoàn thể chư Tăng sống trong pháp Phật, tiếp nối sự nghiệp của ngài. Đây là hình thức thế gian trụ trì Tam Bảo.
Phật tử tại gia mượn hình thức thế gian trụ trì Tam Bảo để tu tập, cần nhớ đừng chấp vào Tam Bảo tượng trưng mà sinh phiền muộn, bất mãn. Chúng ta quy y Tam Bảo, nghĩa là nương theo hình thức của Phật bên ngoài để làm sống dậy Phật trong tâm ta, phát huy tánh giác của chính mình. Chúng ta thờ lạy Phật không phải vì ngài là thần linh ban phước giáng họa cho chúng ta. Trái lại, chúng ta càng thờ lạy Phật càng mang hình ảnh thánh thiện và việc làm sáng suốt, đạo đức của ngài vào tâm, để trang nghiêm cho tâm được sáng suốt.
Trước khi Niết bàn, Đức Phật nhắc nhở chúng ta phải nương tựa chánh pháp. Ngài khẳng định rằng chánh pháp hay chân lý là thành trì vững chắc nhất cho những ai đi theo con đường giác ngộ. Vì thế, ngài không cho chúng ta nương tựa quỷ thần, hay bất cứ thứ gì khác. Tuy nhiên, trên bước đường tu, chúng ta cần có Thầy hiền dìu dắt, pháp lữ đồng hành để trợ lực, phát triển khả năng là điều tất yếu.
Pháp hay chân lý mà Đức Phật vận dụng không diễn tả bằng lời được; nhưng có ảnh hưởng sâu xa cho người. Chúng ta quy y Pháp, đọc tụng kinh điển để tìm hiểu nghĩa lý sâu xa và ứng dụng vào cuộc sống. Tùy sự kiện xảy ra thế nào, ta theo đó ứng xử đúng đắn; không cố chấp vào văn tự.
Ngoài Phật Bảo và Pháp Bảo, Phật tử tại gia còn quy y Tăng Bảo. Quy y Tăng Bảo là nương theo sự hòa hợp thanh tịnh của đoàn thể Tăng bên ngoài mà thanh tịnh hóa tâm chúng ta. Cần lưu ý rằng nương theo đoàn thể Tăng nghĩa là nương những vị Tăng nào đã từ bỏ mọi quyền lợi trên cuộc đời, chỉ một lòng một dạ tu hành, sống hòa hợp thanh tịnh đúng chánh pháp. Được như vậy, họ mới có thể hướng dẫn chúng ta sống an lạc, giải thoát.
Nếu chúng ta không hiểu rõ ý nghĩa quy y Tăng, theo một vị Thầy nào đó tu hành. Đến khi nhận thấy Thầy có những điểm mình không bằng lòng, rồi sinh phiền não. Để đối trị bệnh này của người Phật tử tại gia, Đức Phật có dạy một trong "Tứ Y” rằng y pháp bất y nhơn. Điều này nhắc nhở chúng ta tu hành chỉ tin theo giáo pháp Phật; đừng đi theo con đường phiền não nghiệp chướng.
Phật Niết bàn, chúng ta chỉ cầu học với những bậc chân tu đạo hạnh thể hiện được pháp Phật. Họ có khả năng dìu dắt chúng ta phát huy trí tuệ và đạo đức. Không phải theo Thầy để bị lệ thuộc tình cảm.
Từ bước đầu quy y Tam Bảo, người Phật tử tại gia mỗi ngày suy nghĩ, sống theo lời Phật dạy, phiền não tự giảm bớt lần, trí tuệ phát sinh. Chúng ta đã đi đúng con đường quy y Tam Bảo của Đức Phật. Nghĩa là quy y Tam Bảo suốt đời, quy y nhiều đời; đời đời kiếp kiếp đều thể hiện Tam Bảo trong cuộc sống mình.
Trái lại, tham dự lễ quy y Tam Bảo trên chánh điện xong rồi, thì năm năm hay mười năm sau, cho đến lúc xuống mồ, cuộc đời vẫn tràn đầy sân hận, phiền não, tội lỗi. Tu kiểu này có khác gì nấu cát muốn thành cơm.
Với giới luật chung đầu tiên, tất cả Tăng Ni và Phật tử tại gia đều phát nguyện quy y Tam Bảo. Không quy y Tam Bảo, chúng ta có tu bất cứ gì cũng chỉ là ngoại đạo.
Và từ giới căn bản phải tuân thủ, về sau mới phân thành hai hướng. Một hướng dành riêng cho Phật tử xuất gia và một hướng dành cho Phật tử tại gia. Muốn trở thành người xuất gia chân chánh, phải tôn trọng các giới luật của người xuất gia. Phật tử tại gia cũng vậy, muốn tròn tư cách đệ tử tại gia của mình, Đức Phật dạy rằng sau khi quy y Tam Bảo phải phát nguyện giữ năm giới cấm. Vì đã quy y mà không giữ năm giới, chẳng khác nào xây nhà không có nền móng vững chắc.
Năm giới là năm điều ngăn cấm giúp Phật tử tại gia sống an vui, hạnh phúc; phiền não, tội lỗi không quấy nhiễu được. Giới cấm thứ nhất mà Đức Phật dạy là không được sát sinh; phải tôn trọng sự sống của muôn loài. Được coi là phạm tội sát sinh nặng hay nhẹ, tùy theo đối tượng bị sát hại là loài người hay loài vật, cây cỏ. Nếu là loài người, còn phải xét đến tư cách, địa vị của người bị sát hại.
Nếu tính từ trên xuống, giết hại Phật được xếp vào hạng phạm giới sát nặng nhất. Thật vậy, Phật tiêu biểu cho người trí tuệ bậc nhất, đóng góp nhiều lợi ích cho cuộc đời. Vì vậy, hậu quả tác hại nghiêm trọng của việc sát hại một người cao quý nhất, cần thiết nhất, đã gây ra sự mất mát, làm thiệt hại lớn lao cho nhân loại.
Kế đến, sát hại những bậc Thánh nhân là những người tài giỏi, đạo đức chỉ đạo thế gian; hoặc giết hại Thầy dạy, cha mẹ nuôi dưỡng. Gọi chung là phạm tội ngũ nghịch, một loạitội phạm nặng nhất bị ngăn cấm trong giới sát sinh.
Tiếp theo tội ngũ nghịch là tội giết người bình thường. Đó là những người không thuộc hàngPhật, Thánh nhân, Thầy dạy, cha mẹ. Đối với tội giết người này được coi là nặng hơn tội giết loài vật; vì mạng sống con người cao hơn thú vật.
Nhờ giữ gìn giới cấm sát sinh, tôn trọng sự sống của đồng loại, mầm mống chiến tranh được triệt tiêu, làm lắng dịu sợ hãi và hận thù cho mọi người.
Dưới một nấc nữa, chúng ta không giết hại các loài động vật. Hành động tôn trọng sự sống của những loài thấp kém hơn chúng ta phát xuất từ lòng từ bi của người đệ tử Phật. Chúng ta không nỡ giết hại chúng, huống chi là giết hại chúng để thỏa mãn thú vui của mình.
Ngoài ra, trong kiếp luân hồi sinh tử vô tận, chúng ta lên xuống, lăn lộn với đủ các loại hình trong sáu đường. Với tầm nhìn hạn hẹp không quá đường chân trời, làm sao thấy được những chúng sinh này đã từng liên hệ là bạn bè, thân thích với chúng ta như thế nào.
Đối với việc cấm sát hại thú vật, ngày nay các nhà khoa học trên thế giới cũng quan tâm kêu gọi mọi người hãy tôn trọng sự sống của chúng. Vì trong tư thế hiện hữu hỗ tương để cộng tồn trong môi trường sống của chúng ta, việc săn bắn giết hại nhiều thú vật ở một số vùng, đã gây tác hại không ít đến vấn đề mùa màng và môi sinh.
Đó là quy định theo đạo Phật về vấn đề sát sinh, từ lớn đến nhỏ, đều có tội. Tuy nhiên, ở thời đại chúng ta ngày nay, thiết nghĩ cần hiểu ý nghĩa sát sinh một cách rộng hơn. Nó có liên quan đến vấn đề môi sinh. Sát sinh là tiêu hủy sự sống. Từ định nghĩa này, chúng ta thấy những người hủy hoại môi trường sống đã phạm tội sát sinh. Thí dụ những người phá rừng, phóng thải chất hóa học, hay cặn bã độc hại ra biển, hoặc trong không khí, v.v… Tất cả những hành động này gây ra sự ô nhiễm không khí, ô nhiễm môi trường sống của chúng ta. Nó làm mất cân bằng sinh thái, đưa đến bệnh tật, tử vong, hay rút ngắn tuổi thọ của con người. Họ đã gián tiếp giết người và giết một số lượng lớn.
Giới cấm thứ hai mà Đức Phật dạy là không được trộm cắp; phải tôn trọng tài sản của công và của người khác. Người đệ tử Phật hiểu sâu sắc rằng y báo của chúng ta hoàn toàn tùy thuộc vào chánh báo. Nghĩa là tài sản, của cải, nói chung những gì ta có và hưởng được, đều là kết quả của phước báo đã tu tạo trong quá khứ, hoặc trong hiện tại. Vì thế, y báo không bao giờ vượt hơn chánh báo được.
Ngoài ra, những vật sở hữu của mọi người ở trên cuộc đời này cũng không có gì là bền chắc; vì nó có thể bị năm thứ giặc cướp mất. Đức Phật gọi đó là giặc năm nhà : nước cuốn trôi, lửa đốt cháy, giặc đánh cướp, bị tịch thu và con cái hư hỏng phá hủy.
Như vậy, của cải mà chúng ta tạo được một cách hợp pháp còn không giữ được, huống gì là của phi pháp. Trong dân gian thường nói rằng của phi nghĩa vào cửa trước ra cửa sau. Người trộm cắp tất nhiên chẳng ai dám tin dùng, gần gũi họ. Làm thế nào họ có được đời sống yên ổn, an vui.
Giới cấm thứ ba mà Đức Phật dạy là chúng ta không được tà dâm; phải tôn trọng hạnh phúc gia đình của người. Người giữ hạnh trinh chánh, cuộc sống gia đình của chính họ sẽ được hòa thuận, an vui, hạnh phúc, tâm được sáng suốt.
Giới cấm thứ tư là không được nói dối. Đạo Phật là đạo trí tuệ. Người theo Phật cần trang bị cho mình cái nhìn sáng suốt, đúng như thật. Tất nhiên đòi hỏi chúng ta khi chưa thấy đúng, thì cũng đừng dùng lời nói bóp méo sự thật; phải biết tôn trọng sự thật. Trên thực tế chúng ta thấy người có mưu mô xảo trá đến đâu, với thời gian cũng không thể nào che giấu được sự thật. Người nói dối, lời nói không đi đôi với việc làm, chẳng còn giá trị. Không ai dám tin tưởng họ, tự làm mất môi trường sinh hoạt, phát triển của chính họ.
Giới cấm thứ năm mà Đức Phật dạy là không được uống rượu. Thật ra, tự bản chất rượu không có tội; nhưng nó là nguyên nhân tạo ra bốn tội trên và nhiều tội khác. Nhất là rượu làm mất hạt giống trí tuệ, nên Đức Phật không cho uống.
Tác hại của rượu ngày nay đã quá hiển nhiên. Rượu gây ra bệnh ung thư gan, làm tê liệt thần kinh và dẫn đến nhiều bệnh tật, biến chứng khác. Như vậy, người uống rượu thì cơ thể bệnh hoạn, tinh thần bị suy sụp, tổn giảm, không còn sáng suốt, sinh con dễ bị dị tật.
Rượu độc hơn thuốc độc; vì thuốc độc chỉ giết một mạng người. Trong khi rượu tiêu hủy hạt giống trí tuệ, tiêu diệt giới thân huệ mạng của con người, trong nhiều đời, họ trở nên si mê, ngu muội. Trong sinh hoạt hằng ngày, chúng ta thấy có những kẻ phạm pháp giết người phải uống rượu để không còn bình tĩnh, không sáng suốt, mới dám liều lĩnh làm chuyện ác. Tuy nhiên, có một số bệnh cần phải chữa bằng rượu thì Phật tử phải xin chư Tăng cho phép dùng rượu.
Trong năm giới kể trên, có thể phát nguyện giữ từng giới một; không nhất định phải giữ đủ năm giới một lần. Chúng ta có thể chọn một giới nào để giữ trước; giữ tận thân tâm cho đến hành động bên ngoài, cố gắng đánh cho gục một tên giặc trong ta.
Từ thuở nhỏ, tôi nghĩ giới sát sinh quan trọng, nên cố gắng giữ giới này. Trong ba tháng an cư, tôi không muốn đi ra ngoài, sợ đạp chết các loài côn trùng. Giữ cho đến giới thể thanh tịnh từ trong lòng; ý sát hại chẳng những không còn, mà đổi thành ý hộ mạng cho chúng sinh và hành động bảo vệ chúng sinh.
Trên thực tế, chúng ta thấy những người làm nghề sát hại sinh vật cũng muốn bỏ nghề; nhưng nghề với nghiệp dính liền nhau. Có nghiệp mới sinh ra nghề; nên cũng không dễ bỏ nó. Vì thế, người Phật tử tại gia muốn đổi nghề, phải sám hối cho tiêu hết nghiệp.
Giữ trọn một giới, chúng ta đã có năm vị thần hộ mạng. Người giữ đủ năm giới một lượt chứng tỏ họ đã tu nhiều đời. Hiện đời họ mới được sáu căn thông lợi, ba nghiệp thuần hòa; đời sau họ được sinh về cõi nhơn thiên.
Phật tử tại gia giữ đúng giới luật mới thật sự là đệ tử Phật. Trái lại, quy y và phát nguyện giữ năm giới, mà sinh hoạt hằng ngày của chúng ta chẳng giữ gìn một giới pháp nào cả, chỉ là Phật tử giả danh, hình thức.
Sau khi tròn đủ năm giới của người Phật tử tại gia, Đức Phật dạy tiến tu Bát Quan Trai giới. Hiện nay, vì để thích nghi với sinh hoạt xã hội, chúng ta thường chọn ngày Chủ nhật hằng tuần để tu Bát Quan Trai.
Thật sự tu Bát Quan Trai nửa tháng một lần,vào ngày trưởng tịnh của chư Tăng, mới đúng theo kinh dạy. Ở Ấn Độ, một tháng có 15 ngày. Tháng có trăng từ ngày mùng một đến rằm và tháng không trăng từ 16 đến 30. Cứ 15 ngày, vào giữa tháng có trăng và tháng không trăng, có sám hối Bố tát. Ngày này chư Tăng tụ họp lại, kiểm điểm xem trong 15 ngày đi khất thực, thuyết pháp, giáo hóa, gặp phải vấn đề gì còn tồn đọng không giải quyết được, thì nhờ đại chúng chỉ bảo. Nhân đó, đại chúng học kinh nghiệm hành đạo lẫn nhau.
Và Phật tử tu Bát Quan Trai tập hạnh xuất gia, chọn ngày chư Tăng trưởng tịnh để gần gũi, nương theo tu tập, sống theo mẫu của chư Tăng mà tịnh hóa thân tâm. Đức Phật đặt ra giới Bát Quan Trai giúp cho Phật tử tại gia phát tâm tu nhân giải thoát một ngày. Vì người tại gia phần nhiều bị trần duyên ràng buộc, không xuất gia được.
Phật tử tại gia có thể phát nguyện thọ giới Bát Quan Trai dưới sự chứng minh của chư Tăng, hoặc đối trước bàn thờ Phật mà tự thọ giới. Giới Bát Quan Trai mà Phật dạy chỉ có một ngày một đêm. Chúng ta chỉ cần thọ giới trước giờ ngọ và giới này tự mãn sáng hôm sau; không phải xả giới. Vì xả giới chỉ đặt ra khi bỏ tu nửa chừng mà thôi.
Giới Bát Quan Trai là tám giới mà Phật dạy cho người tại gia tập sự tu hạnh xuất gia phải giữ gìn, để tạm thời được coi là người xuất gia trong một ngày, mới đủ tư cách sống gần chư Tăng tu hành. Ngoài năm giới mà người tại gia phát nguyện giữ gìn suốt đời khi mới quy y Tam Bảo, còn phải lãnh thọ thêm ba giới chỉ giữ trong một ngày. Đó là giới không trang điểm và ca hát, không nằm ngồi giường cao tốt và không ăn phi thời.
Phật tử tại gia bước vào con đường sống khắc kỷ của người xuất gia, nên không trang điểm, ca hát. Vì ca hát sẽ làm rối loạn nội tâm và trang điểm làm đẹp bên ngoài sẽ làm cho người chưa thanh tịnh trông thấy, họ có thể sinh tâm tham dục, đắm nhiễm. Phát tâm muốn theo hạnh xuất gia, cần dành trọn thì giờ vào việc hướng nội, phát huy đời sống tâm linh hơn là phóng tâm lo toan những chuyện trang điểm, ca hát của thế gian.
Người tu Bát Quan Trai giới cũng không nằm giường cao tốt. Vì tập sống khắc khổ một ngày theo hạnh đầu đà của người xuất gia để chuẩn bị thân tâm có thể tu hành, hòa hợp, an vui trong mọi hoàn cảnh.
Giới cuối cùng là không ăn phi thời. Vì khi Phật tại thế, ngài dạy chư Tăng đi khất thực, không ăn quá ngọ. Nay tập sự xuất gia, vâng theo lời Phật, giữ giới này để tiết giảm việc ăn uống theo thế gian.
Nói chung, ba giới vừa kể đều nhằm dạy người Phật tử tại gia tập ăn, ở, sống một ngày theo khuôn mẫu của người xuất gia. Giữ được hạnh xuất gia một ngày, mai kia sẽ tiến lần lên, giữ được hạnh xuất gia trong nhiều ngày, cho đến thành tựu được trọn vẹn hạnh xuất gia.
Phật tử tu giới Bát Quan Trai có công đức lớn hơn người giữ ngũ giới. Vì công đức của người thọ trì năm giới thuộc phước báo hữu lậu, còn trong vòng nhơn thiên. Trong khi giới Bát Quan Trai là pháp xuất thế, vượt ra ngoài sinh tử; nên Đức Phật ví nó như ngọc ma ni tuy nhỏ, nhưng quý hơn tất cả ngọc khác.
Vì công đức của người xuất gia vô lượng như vậy, nhiều người ham thích xuất gia ngay. Họ không chịu trải qua quá trình tập sự tu nhân hạnh xuất gia. Vì thế, khi xuất gia, không chịu đựng nổi đời sống thiểu dục của Sa môn. Họ liền khởi sinh phiền não, nhiễm ô, rơi vào tình trạng tu thì chán, mà bỏ không được; thật đáng thương hại.
Tóm lại, giới ví như thuyền đưa người qua sông mê biển khổ; như ngọn đuốc soi đường cho chúng ta ra khỏi đêm dài sinh tử. Giới là nền tảng của muôn vạn công đức lành.
Người đệ tử tại gia chân chánh hãy cố gắng trở về với chính mình, tu dưỡng giới luật. Chúng ta biết chắc rằng rời khỏi mình để nương tựa cái gì khác là tha hóa. Sống lệch ra ngoài tam quy, ngũ giới, Bát Quan Trai giới, là đã lạc vào tà đạo; không còn sáng suốt, thánh thiện; không thể an lạc, giải thoát.
Tôi mong rằng hàng Phật tử tại gia đã phát tâm thọ trì Tam quy, ngũ giới, Bát Quan Trai giới, hãy tinh tấn dũng mãnh sống theo khuôn mẫu của Đức Phật chỉ dạy. Được như vậy, mới xứng đáng là người con Phật hộ trì chánh pháp Như Lai còn mãi trên thế gian, để lợi lạc cho chúng hữu tình.
(Báo Giác Ngộ số 13, năm 1991)
